Vlaams interventieprotocol bij probleemsituaties met wolven

Wolven die overdag in een veld nabij een woning gefilmd worden, wolven die zich regelmatig voeden met schapen, wolven die er in slagen een landbouwstal binnen te lopen, een wandelaar die onverwacht oog in oog staat met een wolf,… Het zijn voorvallen waarbij al snel het woord ‘probleemwolf’ in de mond wordt genomen. Toch vertonen de wolven in veel van deze situaties gewoon natuurlijk gedrag. Om hier meer duidelijkheid in te scheppen en aan elke vorm van problematisch gedrag door een wolf correcte maatregelen te kunnen koppelen, is er een Vlaams protocol opgemaakt door Natuur en Bos en Vlaams minister van Natuur Zuhal Demir. “Een probleemsituatie en een probleemwolf is niet hetzelfde. Dit interventieprotocol schept duidelijkheid en zorgt ervoor dat we gepast kunnen reageren in geval van problematisch gedrag van de wolf. Een analyse op basis van onder meer de ervaringen in zes andere Europese lidstaten leert dat echte probleemwolven erg zeldzaam zijn. Ook bij de eerste Vlaamse wolvenroedel is nog geen gedrag vastgesteld dat de term ‘probleemwolf’ verantwoordt”, zegt de minister. Het protocol is tot stand gekomen na overleg met de landbouw-, jacht- en natuursector.

De komst van de wolven in Vlaanderen heeft voor heel veel positieve reacties gezorgd, maar tegelijk ook voor opschudding en discussie. Terwijl sommige mensen vinden dat wolven hier absoluut niet meer thuis horen, vinden anderen dat wolven als toppredator een meerwaarde zijn voor het hele ecosysteem. Aangezien wolven Europees beschermd zijn, zijn we hoedanook verplicht om opnieuw te leren samenleven met deze grote wilde dieren. Omdat wolven al eeuwen niet meer in Vlaanderen voorkwamen, vraag dat nu plots aanpassingen van onze kant, en dat is niet voor iedereen even vanzelfsprekend.

In het Vlaamse wolvenplan zijn acties opgenomen om te werken aan het maatschappelijk draagvlak voor de wolf, samen met de verschillende actoren in het buitengebied, onder de vorm van een wolvenplatform. Eén van de grote onduidelijkheden tot nu toe was welke gedragingen van wolf getolereerd kunnen worden en wanneer we te maken hebben met een echte probleemwolf. Om dit te verduidelijken, werd na overleg met landbouw-, jagers- en natuurverenigingen een Vlaams interventieprotocol voor probleemsituaties met wolven opgesteld.

Om zoveel mogelijk buitenlandse ervaringen mee te nemen, werd een voorbereidende studie uitgevoerd waarin werd nagegaan hoe in 6 andere Europese lidstaten (Nederland, Duitsland, Frankrijk, Italië, Polen en Zweden) met probleemsituaties wordt omgegaan. In sommige van deze lidstaten zijn de wolven nooit uitgestorven, in andere zijn er reeds 20 jaar opnieuw wolvenroedels aanwezig. Op basis van de studie werd een Vlaams kader opgesteld, rekening houdend met de specifieke ruimtelijke situatie in Vlaanderen.

De grootste conflicten kunnen zich situeren tussen wolven en mensen, tussen wolven en honden, en tussen wolven en vee. Een als problematisch ervaren situatie kan echter voortkomen uit natuurlijk gedrag van wolven en feitelijk ongevaarlijk zijn voor mensen. Voor dergelijke gevallen is er mogelijk sprake van een probleemsituatie, maar is geen sprake van een probleemwolf. Probleemsituaties en probleemwolven vergen een verschillende aanpak die afhankelijk is van de situatie. Het interventieprotocol zal voortaan als leidraad dienst doen. Terwijl bij een probleemsituatie de focus vooreerst ligt op bijsturing en opvolging - poging tot bijsturing van het gedrag van de wolf, maar evengoed bijsturing van menselijk handelen - zal bij een probleemwolf acuut een drastische maatregel genomen dienen te worden. Voor elk mogelijk gedrag wordt het risico ingeschat en worden er vervolgens één of meerdere maatregelen aan gekoppeld.

Slechts in de vier volgende gevallen kan gesproken worden over een echte probleemwolf en kunnen drastische maatregelen verantwoord worden:

• Bewezen hybriden worden verwijderd uit de natuur. Enkel INBO is, als lid van het Central European Wolf Consortium, bevoegd om hierover te oordelen na kwalificatie van de individuele wolf. Dit probleem doet zich in Vlaanderen momenteel niet voor.
• Wolven die meermaals actief mensen benaderen tot op korte afstand, waarbij de ontmoeting allerminst toevallig is en waarbij het initiatief tot het steeds maar verkleinen van de afstand tussen mens en wolf overduidelijk uitgaat van de wolf, mogen verwijderd worden. Het gaat hier geenszins om toevallige ontmoetingen op korte afstand - bijvoorbeeld een wolf die de straat oversteekt nabij woongebied of een mountainbiker die onverwacht tot vlakbij een wolf komt - want die komen vaak voor en zijn perfect normaal. Het gaat evenmin om wolven die zich veilig lijken te voelen op korte afstand van mensen en niet meteen weglopen. Nee, het gaat hier om wolven die een duidelijke keuze zouden maken om actief naar mensen toe te gaan en die zich overduidelijk aangetrokken voelen tot mensen of tot hun aangelijnde honden, ongeacht wat daarvoor de exacte reden is. Dergelijk gedrag werd in Vlaanderen nog niet opgemerkt.
• Wolven die meermaals goed beschermd vee aanvallen en die steeds opnieuw goed uitgevoerde, correct werkende preventiemaatregelen weten te overwinnen. Op het ogenblik dat alle preventiemogelijkheden zijn uitgeput, mogen deze dieren verwijderd worden. Daarbij moet het gaan om preventiemaatregelen die hun deugdelijkheid al hebben bewezen en waarover brede consensus bestaat, dus geen experimentele maatregelen of maatregelen waarvan de werking niet vaststaat. Ook dergelijke gevallen zijn nog niet opgemerkt in Vlaanderen.
• Wolven die zich systematisch richten op het doden van honden binnen de omheining van een erf of tuin. Op het ogenblik dat alle preventiemogelijkheden zijn uitgeput, mogen deze dieren verwijderd worden. Ook dit gedrag is in Vlaanderen nog niet vastgesteld.

In andere gevallen waarin de wolf bijvoorbeeld onbeschermd of slecht beschermd vee doodt of verwondt, is geen sprake van een probleemwolf, enkel van een probleemsituatie waarvoor andere maatregelen gepast zijn. Bijvoorbeeld het vee afschermen met wolfwerende omheiningen, waarvan de Vlaamse regering 80% subsidieert.

“Ingrijpen wanneer we effectief met een probleemwolf te maken hebben is de evidentie zelve. Maar ook alleen als het een probleemwolf is. Veel van de conflicten die zich vandaag de dag voordoen situeren zich op het vlak van onbeschermd vee en kunnen relatief gemakkelijk voorkomen worden door beroep te doen op de Vlaamse subsidies voor wolfwerende omheiningen. Ik roep veehouders op dit effectief te doen”, zegt Vlaams minister Zuhal Demir.

De volledige tekst van het Vlaams interventieprotocol bij probleemsituaties met wolven kan je hieronder downloaden. Welkom Wolf was via het Vlaams wolvenoverleg betrokken bij de opmaak ervan en staat achter het protocol. Mede op onze vraag werd het protocol aangepast aan de specifieke Vlaamse situatie. Zo wordt heel concreet voorkomen dat de historisch gegroeide ruimtelijke wanorde en lintbebouwing - het feit dus dat er overal in Vlaanderen wel een vorm van bebouwing aanwezig is - wordt aangegrepen om wolven met de vinger te wijzen "omdat ze te dicht bij bebouwing zouden komen". Natuurlijk komen wolven in Vlaanderen elke dag in de buurt van bebouwing; ze kunnen simpelweg niet anders. Maar er is een groot verschil tussen enerzijds een wolf die een corridor door lintbebouwing gebruikt om van punt A naar punt B te lopen, en anderzijds een wolf die dagenlang rond een agglomeratie rondhangt. De grote verdienste van dit protocol is dat het rekening houdt met de unieke Vlaamse context en ook voor het overige genunanceerd daar waar het genunanceerd hoort te zijn.