Tringeling! Om elf uur ’s avonds rinkelde op 5 januari 2018 de telefoon bij Landschap vzw. Dat late tijdstip was niet ongewoon op het secretariaat van Welkom Wolf. Er waren twee mogelijkheden. Ofwel had iemand de husky van de buren horen huilen en wilde hij zonder uitstel melden dat hij een wolvenroedel had gespot. Ofwel was er echt iets belangrijks aan de hand.
Aan de lijn hing Leo Linnartz van Wolven in Nederland. En hij had inderdaad iets mede te delen waar we in Vlaanderen al járen op zaten te wachten.
“Zojuist is een Europese wolf vanuit Nederland België binnengelopen,” zei Leo. “Zij – want het is een wolvin – draagt een halsband met gps-zender die in oktober 2016, toen ze zes maanden oud was, is aangebracht door een Duitse professor. Ze komt uit Mecklenburg-Voor-Pommeren, in het noordoosten van Duitsland, en kreeg de naam Naya. Ze heeft al heel Duitsland van oost naar west doorlopen en vervolgens Nederland van noord naar zuid. Onderweg heeft ze hier en daar een schaap gepakt, maar ook wilde prooien. Wij gaan het nu pas wereldkundig maken in Nederland, maar jullie Vlaamse minister en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) zijn al op de hoogte. Vanaf nu deelt de Duitse professor Norman Stier zijn positiegegevens niet langer met Hugh Jansman van de Universiteit van Wageningen, maar met Koen Van Den Berge van INBO. By the way: de minister heeft het grote nieuws al bewust gelekt naar één bepaalde persgroep. Morgen staat het in verschillende Vlaamse kranten. En o ja, nog één ding: besef goed dat één wolf een voltijdse job is. Veel plezier ermee. Doeg!”
Daar sta je dan, met een eerste wolf op jouw grondgebied. Er was er natuurlijk ook al een in Gedinne in 2011, maar dat was in Wallonië en inmiddels was het ook al 7 jaar geleden. Een eerste wolf op Vlaamse bodem: daar zou de pers van smullen.

Gelukkig was Landschap vzw er helemaal klaar voor. Onze website welkomwolf.be was al jaren online. In alle bezoekerscentra bij natuurgebieden in Vlaanderen was de brochure ‘Welkom Wolf’ beschikbaar in levensgrote kartonnen displays. We hadden net een derde reeks van 20 infoavonden gepland in alle uithoeken van Vlaanderen.
Het zag ernaar uit dat we geluk hadden. Deze wolvin had 1.000 kilometer afgelegd zonder gezien te worden. Zonder haar halsbandzender hadden we niet eens geweten dat ze er was. Naya blijkt een flinke wolf te zijn en deed alles precies zoals de teksten op welkomwolf.be het voorschreven. Dat was alvast een grote meevaller.
Diezelfde nacht nog werden laarzen in de wagen gelegd, samen met een pakje wolvenbrochures, klaar om uit te rukken. Want Naya was een zwervende wolf en met zo’n zwerver behoorde een aanval op schapen zeker tot de mogelijkheden.
In de uren na het telefoontje van Wolven in Nederland werkten we de hele nacht door. Tegen de ochtend hadden alle Vlaamse media ons persbericht ontvangen. Al vanaf zes uur werden we massaal gebeld en geïnterviewd. We gingen er toen nog van uit dat deze wolf een doortrekker was.
De hele wereld kijkt naar Limburg
Naya stak op 4 januari de Belgisch-Nederlandse grens over in Bocholt. Ze liep nog wat verder naar het zuiden en kwam vanaf 5 januari op adem in het eerste grote natuurgebied dat ze tegenkwam: de militaire oefen- en schietterreinen Kamp Beverlo en Pampa Range. Samen met de daarop aansluitende bossen, heide en duinen van Bosland was het een gebied van 300 vierkante kilometer, verspreid over de gemeenten Beringen, Leopoldsburg, Lommel, Hechtel-Eksel, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, Oudsbergen, Peer en Pelt. Meteen begon Naya het gebied te inspecteren: ’s nachts doorkruiste ze het in alle windrichtingen.

De omgeving aldaar lijkt sprekend op de Lübtheener Heide, Naya’s geboortegrond. Ze herkende de heide, de zandverstuivingen, de tanksporen en dezelfde grove dennenbossen als thuis. Zelfs de geweerschoten en machinegeweren op de achtergrond – overdag, terwijl ze lag te rusten – voelden vertrouwd aan. De afwezigheid van mensen- en hondengeur maakte de herkenning compleet.
Hier kwam Naya echt thuis. Hier kon ze eindelijk een gebied markeren als háár gebied, ver weg van wandelaars, mountainbikers, loslopende honden en andere pottenkijkers die haar rust verstoorden. Hier wilde ze blijven, een territorium afbakenen en wachten op een partner.
Op dat ogenblik gingen wij er nog altijd van uit dat de halte van Naya slechts tijdelijk was, dat ze vast verder zou trekken. Zelfs Nederland had ondanks al zijn zwervers nog geen gevestigde wolven. Hoe waarschijnlijk was het dan dat de eerste wolf in Vlaanderen meteen een blijver zou zijn?
Maar naarmate de dagen verstreken, groeide ook bij Welkom Wolf en bij de diensten van de Vlaamse overheid het besef dat er heel misschien toch méér aan de hand was.
Op 20 januari gebeurde het onvermijdelijke. Een landbouwer meldde aan Welkom Wolf dat op zijn bedrijf in Meerhout – provincie Antwerpen, maar palend aan Limburg – twee schapen waren gedood. Dat soort informatie verschafte de gps van Naya niet: die zei wel waar de wolvin zich bevond, maar niet wat ze deed. Voor het eerst kwam het meldpunt écht in actie en leverden we cruciale bijkomende gegevens. Dankzij ons meldpunt kwam het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) dezelfde dag nog ter plaatse om DNA-stalen te nemen.

Zelf waren we als eerste ter plaatse. De adrenaline gierde door ons lijf: de eerste wolvenkill op Vlaamse bodem, na ruim anderhalve eeuw afwezigheid! Op zo’n moment besef je dat je vanop de eerste rij een historisch moment beleeft.
Dat eerste schaap staat als een foto in het geheugen gegrift. Een efficiënte maar haast onzichtbare keelbeet had de prooi gedood. De wolf had de borstkas opengemaakt en de ribben doormidden gebeden. Het hart, de longen en het spierweefsel waren opgegeten, terwijl de maag en darmen netjes naast het kadaver lagen. Het schaap was hartstikke dood, maar het tafereel was absoluut niet bloederig. Integendeel, het was alsof hier een ervaren chirurg aan het werk was geweest – of toch minstens een beenhouwer die zijn stiel tot in de puntjes beheerste.
Boven de crime scene zweefde een drone van Welkom Wolf. Bij het kadaver stond een fotograaf naast de mannen van het INBO, die in de weer waren met DNA-swabs en oranje handschoenen. In de roestbruine modder van een aanpalende gracht vonden we pootafdrukken van de dader – de eerste op Vlaamse bodem. Dezelfde dag nog trokken we naar de plaatselijke doe-het-zelfwinkel om gips te halen, zodat we afgietsels van de sporen konden maken. Het was een onvervalst crime scene investigation.
Nee, hier zou de wolf zich niet uit kunnen lullen. En al zeker niet omdat het beest een halsbandzender droeg. Eén mailtje van Koen Van Den Berge naar zijn Duitse collega Norman Stier volstond om bevestigd te krijgen dat Naya op de plaats van de misdaad was geweest.
Tegen onze verwachtingen in troffen we een landbouwer aan die heel begripvol was tegenover de wolf. De sfeer was absoluut niet grimmig, maar zelfs uitgesproken positief, met veel wederzijds begrip.
Na het incident haalde Naya opnieuw alle pers en snel werd ze het beste exportproduct dat Belgisch Limburg ooit had gekend. ‘The first wolf near Brussels’ was wereldnieuws. Omringd door vier nationale en regionale cameraploegen en door journalisten van alle kranten moesten we zelfs een interview met het prestigieuze Britse The Guardian afslaan – de lokale en de Vlaamse pers hadden voorrang, hoe ‘hot’ Naya in het buitenland ook mocht zijn. Een paar uur later zaten we niettemin ook vooraan in het nieuws op Discovery Channel Canada. Uiteindelijk moesten we de Nederlandse ecoloog Wouter Helmer van Rewilding Europe bellen met de vraag of hij het interview met het Russische persagentschap Sputnik van ons wilde overnemen. De spreekbuis van het Kremlin kon er op dat ogenblik echt niet meer bij.

De wereld keek met grote verbazing naar de tolerantie van de Vlamingen en het warme onthaal dat de wolf hier kreeg. De Waalse pers liet echter duidelijk blijken er niets van te snappen – in de Ardennen zouden ze er toch heel anders mee omgaan. Tot vier keer toe vroeg de Franstalige journalist van RTL aan de onfortuinlijke schapenhouder of hij niet razend was op de wolf. Hij legde hem werkelijk de woorden in de mond, maar de landbouwer hield voet bij stuk: “Die wolvin doet ook maar wat haar instinct haar ingeeft en mijn schapen waren niet beschermd door schrikdraad.”
De man had tranen in zijn ogen, want zijn dieren waren hem erg dierbaar, maar op boosheid konden ze hem niet betrappen. Zulke mensen verdienen een standbeeld.
In geen tijd groeide Naya uit tot een van de bekendste wolven ter wereld. Mensen sloten haar in hun hart. Daar zit voer in voor psychologen en sociologen: als Naya geen vrouwtje maar een mannetje was geweest en niet zo’n mooie naam had gehad, was het dan ook zo gelopen?
Limburg ging helemaal uit de bol toen daags nadien bleek dat Naya niet doorliep naar het zuiden, maar dat ze na haar buffet in Meerhout was teruggekeerd naar het militair oefenterrein rondom Leopoldsburg. Was ze echt van plan om te blijven en volbloed Limburger te worden?
De dagen gingen voorbij en even werd het stil rond Naya. Ze schakelde over op reeën en wilde zwijnen, terwijl ze niet of nauwelijks buiten de grenzen van het militair domein kwam. Haar de gps verraadde wel dat ze haar nieuwe thuis tot in de verste uithoeken verkende, maar altijd netjes binnen de lijntjes bleef kleuren.
In het spoor van de wolvin
Dagen werden weken, weken werden maanden. TV Limburg stuurde Frederik Thoelen – bioloog van het Natuurhulpcentrum Oudsbergen en vrijwilliger bij Welkom Wolf – met een cameraploeg naar de Lübtheener Heide in Mecklenburg-Voor-Pommeren, het geboortegebied van Naya. In verschillende nieuwsuitzendingen brachten Frederik en zijn ploeg haar lange reis door Duitsland en Nederland in beeld. Wekenlang domineerden de avonturen van Naya het nieuws in Belgisch Limburg – en regelmatig ook daarbuiten. De Limburgers sloten Naya helemaal in hun hart.
Bekijk hier de volledige reportage ‘In het spoor van de Wolf’.
Intussen leverde Naya een bijdrage aan haar eigen populariteit door haar slachtoffers vooraf grondig te screenen. De volgende keer dat ze een schaap pakte, was pas twee maanden later. Ze deed dat in de tuin van een man die gefascineerd was door wolven en die ons met onze eigen brochure in de hand stond op te wachten. Een schadevergoeding weigerde hij principieel. “Het is de wolf gegund,” zei hij. “Mijn laatste schaap was toch al stokoud. De rest van de kudde is eerder al van ouderdom gestorven, meneer.”
De burgemeesters van Leopoldsburg en Hechtel-Eksel organiseerden samen met Welkom Wolf infoavonden voor de inwoners. De teneur bleek al meteen uit de titel: ‘Bosland verwelkomt Naya’. In Wallonië wisten ze het nu wel zeker: de culturele kloof met die gekke Vlamingen was echt niet meer te overbruggen.
Na drie maanden leek het onwaarschijnlijke waarheid te worden: de allereerste wolf die poot had gezet op Vlaamse bodem besliste meteen om hier definitief te blijven. Echt officieel wordt zo’n vestiging pas na 6 maanden, maar het was toen al zonneklaar dat Naya niet van plan was om nog verder te trekken.
Ondertussen had Nederland al drie jaar wolven op zijn grondgebied, maar geen enkele wilde er zich vestigen. Allemaal liepen ze terug naar Duitsland of vroegen ze asiel aan in Belgisch Limburg. Het zou tot de zomer van 2018 duren vooraleer de eerste wolf aanstalten maakte om zich te settelen op de Veluwe – het was trouwens ook een wolvin. De opluchting in Nederland was groot, want het begon stilaan vervelend en zelfs een beetje gênant te worden dat wolven Nederland alleen maar als transitland zagen.
Meteen een tweede Limburgse wolf
Het enige wat het hartje van een gevestigde wolvin nog kan begeren, is een mannelijke partner. Het zag er helaas naar uit dat het sprookje van Naya niet snel werkelijkheid zou worden, want als je een wolvengezinnetje wilt stichten, is het niet slim om 1.000 kilometer ver te lopen, naar het enige land in Europa dat tot voor kort geen enkele wolf op zijn grondgebied had.
Maar als een zwerver heel uitzonderlijk toch dit deel van Belgisch Limburg zou aandoen, zou hij geen enkele moeite ondervinden om Naya op te sporen. Nu ze haar verblijfplaats eenmaal had gekozen, was ze druk bezig met het afbakenen van haar territorium: ze plaste in het midden van de kruisingen van zandwegen en liet er keutels achter. Haar sporen waren duidelijk vindbaar voor toevallig passerende soortgenoten.

Terwijl iedereen sceptisch was over haar kansen, markeerde Naya lustig voort: ze had er alle vertrouwen in. Ooit zou haar wolvengeduld worden beloond. En ja, al snel gebeurde – nog maar eens – wat niemand ooit voor mogelijk hield. Al in maart liep een stoere Duitse wolf, eveneens via Nederland, naar Belgisch Limburg, daarbij helaas een spoor van dode schapen achterlatend. Eerst maakte hij slachtoffers in Nederlands Limburg en vervolgens ook in het Belgische Bree en Rotem. Want dat is wat zwervende wolven doorgaans doen: op doorreis gaan ze voor de gemakkelijke, snelle happen. Pas als ze zich ergens settelen, schakelen ze over op wilde prooien.
De modus operandi van de nieuwe wolf was zo verschillend van die van Naya dat we al op 10 maart, louter op basis van ons buikgevoel, beslisten om de pers in te lichten over zijn aanwezigheid. Het was een gewaagd statement, want op het ogenblik dat de wolf door Nederlands en Belgisch Limburg liep, waren er nog geen DNA-resultaten beschikbaar en was er nog geen hard bewijs voor de aanwezigheid van een tweede wolf. Maar ons meldpunt loog niet en ook ons buikgevoel heeft ons nog nooit bedrogen.
Dit dier verplaatste zich overdag en werd gespot op diverse plaatsen in Limburg, onder meer langs de Maas in Dilsen-Stokkem en Meeswijk. Op 10 en 11 maart konden we de wolf bijna live volgen op basis van meldingen van het publiek. Zowel de waarnemingslocaties als de kills in Bree en Rotem lagen ver buiten het gebied dat Naya tot dan had gebruikt. En vooral: de drieste werkwijze paste absoluut niet bij het beeld dat we inmiddels hadden van de uiterst discrete Naya. Deze wolf pakte bij vol daglicht schapen in weilanden tussen huizen.
In de ochtend van 11 maart 2018 was de nieuwe wolf goed op weg om Naya te vinden. Van Neeroeteren ging hij naar Opoeteren, allebei deelgemeenten van Maaseik. Nog een paar kilometer verder zou hij aan de grens van haar territorium staan. Dankzij Naya’s markeringen met drollen en urine zou het kinderspel worden om haar te vinden.
Maar toen sloeg het noodlot toe.
De nieuwe wolf was nog erg jong en onervaren – en bovendien een tikkeltje roekeloos. In de ochtend van 11 maart liet hij zich doodrijden in Opoeteren, net voor hij Naya bereikte. Een vrouw in een personenwagen kon het dier niet meer ontwijken. Het sprookje spatte uiteen.

We stonden net bij het schapenkadaver in Bree, omringd door journalisten en cameraploegen, toen Frederik Thoelen een telefoontje kreeg van zijn collega’s in Oudsbergen. De politie had hen opgeroepen om een doodgereden wolf op te halen. Meteen verhuisde het hele mediacircus naar het Natuurhulpcentrum, waar de dode wolf op het gazon was neergelegd. Zelden was nieuws zo heet van de naald.
De onfortuinlijke wolf was een mannetje en om dat te zien hoefde je geen grote wolvenkenner te zijn. Ik had me mijn eerste zichtwaarneming van een wolf in eigen land toch wel anders voorgesteld. Dichter bij een wilde wolf zal ik ook nooit meer komen.
Uitwendig bloedde de wolf slechts aan één poot, maar de druppeltjes bloed die uit zijn neus sijpelden, suggereerden een ernstig inwendig trauma. Het dier was kansloos. Een onderzoek met het röntgenapparaat bevestigde dat er niet op het dier was geschoten en dat de aanrijding de enige doodsoorzaak was.

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) deed later verder onderzoek op het kadaver en daaruit zou blijken dat de wolf amper 10 maanden oud was. Hij was veel te vroeg weggelopen uit zijn ouderlijke roedel in Barnstorf, halverwege tussen Osnabrück en Bremen, in de Duitse deelstaat Nedersaksen. Toen de wolf in Barnstorf vertrok, was hij nog maar net volgroeid. Normaal verlaten wolven de ouderlijke roedel pas als ze minstens 10 maanden oud zijn, maar heel uitzonderlijk gaan ze al zwerven vanaf de 5de maand. Hun skelet is dan niet eens volgroeid.
De exacte ouderdomsbepaling gebeurt vooral op basis van de ontwikkeling van het gebit. Bij een eerste beoordeling op de autopsietafel van het INBO vielen meteen de nog bijzonder scherpe snijtanden op: duidelijk een jong dier. Vervolgens wees een röntgenscan van zijn hoektanden uit dat het dier minder dan één jaar oud was. Circa 10 maanden in dit geval, want wolven worden altijd rond het begin van mei geboren. Zijn verhaal was ten einde nog vóór het eigenlijk had moeten beginnen.

Postuum kreeg de tweede wolf in Vlaanderen de naam Roger – ongetwijfeld een inside joke van het INBO. Roger werd onder handen genomen door een taxidermist en werd het pronkstuk van een reizende tentoonstelling over wolven. Zo is zijn dood niet voor niets geweest en kan hij blijven bijdragen aan een breder begrip voor zijn soortgenoten.
Een goed lief met een slechte invloed
Het was koffiedik kijken hoe lang het zou duren vooraleer zich een nieuwe partner zou aandienen voor Naya. Maar het zag er niet goed uit. Ons gezond verstand zei dat het wel eens heel lang zou kunnen duren.
Wel, alwéér hadden we het vernuft van wolven onderschat. Op de beelden van de meer dan 50 wildcamera’s van het INBO en het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) die het territorium van Naya inmiddels in de gaten hielden, verscheen begin augustus plots een tweede wolf aan haar zijde. De nieuwe wolf was een kop groter dan Naya en het was duidelijk dat ze hem doogde. We hadden geen DNA nodig om te beseffen dat dit een mannetjesdier was.
Ons hart maakte een vreugdesprongetje.

Het sprookje was dan toch werkelijkheid geworden: Naya had een lief! De nieuwkomer werd August gedoopt, naar de maand waarin hij Naya had gevonden. Meteen hing het Nederlandse radioprogramma De Staat van Stasse aan de lijn, want zij volgden het verhaal van Naya al maanden op de voet. Had Nederland dan geen eigen wolven? Of vonden ze het gewoon leuk om Belgen in de ether te gooien?

Als Naya de voorzichtigheid en de discretie zelve was, dan was August haar absolute tegenpool: driest, ietwat impulsief en niet overdreven schuw. Maar tegenpolen trekken elkaar aan en Naya viel als een blok voor de brutale macho. Al snel waren ze onafscheidelijk.
Al gauw bleek dat August slechte gewoonten had meegebracht. Terwijl Naya al ruim een half jaar voorbeeldig slalomde tussen de schapen die instonden voor het natuurbeheer op het militair domein, pakten ze samen plots 8 schapen in één week tijd. Door de extreme droogte functioneerde de aarding van het stroomraster niet meer naar behoren en de pas aangekomen August was nog niet op wild overgeschakeld. Zodra de stroomrasters hersteld én verhoogd waren, ging ook August zich helemaal toeleggen op reeën en wilde zwijnen.

Op 22 september 2018 maakte het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek bekend dat professor Norman Stier, de Duitse onderzoeker die Naya volgde, in Leopoldsburg was om haar gps-halsband te recupereren. Omdat de hoofdbatterij het al sinds juni niet meer deed, werd vanop afstand een systeem in de halsband geactiveerd om hem te doen open klikken. Daarna valt zo’n halsband af en kan hij worden opgespoord via telemetrie. Naya ging voortaan zonder halsband door het leven: het ding had zijn dienst bewezen en zou in Dresden verder worden uitgelezen. Nadien kon dezelfde halsband weer worden gebruikt op een andere wolf.
Bij Welkom Wolf beseften we dat Naya nu veel moeilijker te onderscheiden was van August en dat we waarnemingen voortaan anders moesten bekijken. Maar we beseften vooral dat haar levensverzekering ten einde liep. Lieden met slechte bedoelingen zouden ervan uitgaan dat ze nu veel gemakkelijker kon worden weggewerkt, zonder digitale sporen na te laten.
De eerste Vlaamse wolvenwelpen?
Naya en August trokken zij aan zij over de heidevelden van Belgisch Limburg. Alles wees erop dat we het volgende voorjaar welpen konden verwachten. Dat was een zalige gedachte. Dit was zoveel meer dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden toen we in 2011 besloten om de campagne Welkom Wolf in het leven te roepen.
Helemaal gelukkig werden we van het idee dat we met Landschap vzw en Welkom Wolf mogelijk een cruciale rol hadden gespeeld in het verstrekken van informatie aan de Vlaamse pers en brede lagen van de bevolking. Geen wolf ter wereld werd ooit zo gastvrij onthaald als Naya in Belgisch Limburg. Als wij daar zelfs maar een stukje toe hebben bijgedragen, was het al dat slaapgebrek méér dan waard. Want neem het van ons aan: een wolf is inderdaad meer dan een voltijdse job.
En er was nog meer goed nieuws. In de zomer van 2018 werd een andere wolf tot vier keer toe gefotografeerd in de Hoge Venen, in Duitstalig België. In de maanden daarna bereikten ons foto’s van wolvendrollen die geen ruimte lieten voor twijfel. DNA-onderzoek van Réseau Loup bevestigde de aanwezigheid van een Duits wolvenmannetje. Toen eind 2018 vaststond dat hij meer dan een half jaar aanwezig was, werd hij als gevestigd beschouwd en kreeg hij de naam Akéla. Tijdens een excursie van Landschap vzw op de toppen van de Hoge Venen vonden we totaal onverwacht zijn sporen in de verse sneeuw.

Ondertussen bleken zich in Nederland twee verschillende wolvinnen op de Veluwe te hebben gevestigd. Daarbij hadden ze het stukje Gelderland netjes onder elkaar verdeeld in een noordelijk en een zuidelijk territorium. De ene leefde boven de A1 Amersfoort-Apeldoorn, de andere eronder. Voor allebei was het nu afwachten tot een mannetje hen kwam vinden. Ze mikten op jonge, viriele, zwervers uit Duitsland.
Dit was 2018: een gevestigd wolvenpaar in Vlaanderen, vermoedelijk twee gevestigde solitaire wolven in Wallonië en in de loop van het jaar 12 (!) verschillende wolven in Nederland, waaronder twee gevestigde wolvinnen. Voor de Chinezen mocht 2018 het jaar van de hond zijn geweest, voor Welkom Wolf ging 2018 de geschiedenis is als het jaar van de wolf.