In oktober 2016 werden op de Lübtheener Heide, een militair oefendomein in de Duitse deelstaat Mecklenburg-Voor-Pommeren, een zes maanden oude wolvin en haar broer gevangen genomen. De daders hadden gelukkig geen slechte bedoelingen: het waren wetenschappers van de Technische Universiteit Dresden. Ze voorzagen de twee wolven van een gps-zender.
In de Europese DNA-database stond de wolvin bekend als GW680f (‘GW’ van grey wolf en ‘f’ van female), maar de onderzoekers doopten haar Naya, omdat dat nu eenmaal stukken gemakkelijker bekt als je over een specifieke wolf wilt spreken.
Het zenderen gebeurde in het kader van een onderzoek naar de impact van wolven op de lokale damhertenpopulatie. Dankzij de zender konden de onderzoekers het boeiende leven van de wolvin nauwkeurig in kaart brengen. Haar broer werd jammer genoeg al snel doodgeschoten door een jager.
Om te oefenen
Op 5 april 2017 maakte Naya een eerste grote uitstap. Het was een oefening voor de grote trektocht die elke wolf ooit moet maken, weg van de ouders.
Naya wandelde zuidwaarts en stond al na 25 kilometer tegenover een ferme hindernis: de machtige Elbe. Op die plaats vormde de rivier decennialang de grens tussen de beide Duitslanden. Waar Naya op de Elbe botste, zijn stukken van het IJzeren Gordijn bewaard gebleven, inclusief de wachttorens van waaruit overstekers zonder pardon werden doodgeschoten.
Hoewel niet ver daarvandaan een brug over de Elbe ligt, aarzelde Naya niet en sprong ze in het water. Toen ze de overkant bereikte, was ze uitgeput. Haar halsband verraadt dat ze vervolgens een hele dag en nacht rustte op de oever van de Elbe. Ze moest bekomen van haar prestatie.
De dagen daarop zwierf ze door de bossen en velden van Nedersaksen en Saksen-Anhalt. Naya doorkruiste en ontweek verschillende territoria van andere wolvenroedels. Discretie was aanbevolen, want als die andere roedels haar hadden gevonden, zou het onthaal allesbehalve hartelijk zijn geweest. Als solitaire wolf sta je machteloos tegenover een hele roedel en laat je gemakkelijk het leven.
Bezette territoria innemen was onbegonnen werk voor een eenzame jonge wolvin. Nabij Munster – Naya had toen al 135 kilometer gelopen – besloot ze rechtsomkeer te maken. Op een drafje liep ze bijna exact dezelfde route terug naar huis. Op dezelfde plaats als op de heenweg zwom ze de Elbe weer over. Opnieuw rustte ze 24 uur uit om vervolgens de laatste 25 kilometer terug naar haar ouders te lopen.
Op 19 april was ze terug thuis. In de roedel werd ze meteen aanvaard en ontfermde ze zich als babysit over de nieuwe welpen die kort daarop werden geboren. Meteen kon ze haar skills oefenen voor als ze straks zelf moeder zou worden.
En nu voor echt
Op 23 oktober 2017, een jaar nadat ze haar zender om kreeg, verliet Naya definitief haar familie op de Lübtheener Heide. Thuis had ze geen toekomst, want daar mochten alleen pa en ma zich voorplanten.
Naya liep opnieuw naar de Elbe en zwom de rivier voor de derde keer over, dit keer op een andere plaats. Opvallend: nu nam ze geen rust en liep ze meteen verder. Ze was nu een half jaar ouder en sterker. En ze was vastbesloten om op zoek te gaan naar een nieuw leefgebied en een eigen partner.
Aan de overkant van de Elbe, in Nedersaksen, moest Naya opnieuw laveren tussen territoria van andere wolvenroedels. De roedels van Die Lucie en Göhrde, de eerste die ze kon tegenkomen, hebben het niet zo voorzien op overstekers van de andere kant. Als indringer liep ze een reëel risico en dus moest ze voortmaken.
Naya probeerde een westelijke koers aan te houden, maar maakte af en toe gekke omzwervingen. Af en toe deed ze dat om uit te zoeken hoe ze barrières als agglomeraties en drukke wegen kon omzeilen, maar ze liep ook met een grote boog om bestaande wolventerritoria heen om de gevestigde wolven te ontwijken.
Na 240 kilometer lopen laste de dappere Naya een eerste grote rustpauze in aan het Steinhudermeer, in Wunstorf. Het meer, omgeven door natte weilanden en moerassige ruigtes, ligt ongeveer 30 kilometer ten oosten van de drukke stad Hannover. Reeën – het stapelvoedsel van wolven – zijn er hier in overvloed, evenals schuilplaatsen om uit te rusten en op krachten te komen.
Vanaf het Steinhudermeer ging Naya’s tocht verder westwaarts. Ze trok door bossen en door agrarisch cultuurland dat bulkte van de reeën. Honger hoefde ze niet te lijden. Op 18 december 2017 draafde ze ter hoogte van Hardenberg, in de provincie Overijssel, Nederland binnen.
Geen zin in Zweeds gevogelte
Onmiddellijk na het bord ‘Welkom in Nederland’ verandert het landschap. Er zijn geen hoog opgeschoten sparren meer, maar kale akkers en weiden. Her en der ligt een bedrijventerrein. Hier liep Naya meer kans om te worden gezien dan in Duitsland. Maar wolven zijn vooral ’s nachts op pad, wanneer de meeste mensen slapen. En de wolvin had het grote voordeel dat de Nederlanders nog geen wolven gewend waren. Vermomd als een uit de kluiten gewassen Duitse herder wist ze in kikkerland probleemloos onder de radar te blijven.
Eén Nederlander was niettemin op de hoogte van haar aanwezigheid. Zodra Naya de grens had overgestoken, kreeg Hugh Jansman van het onderzoeksinstituut Alterra (Wageningen Environmental Research) een telefoontje van zijn Duitse collega Norman Stier, de man die Naya inmiddels al meer dan een jaar volgde.
Afkomstig uit het wolvenparadijs van de Lübtheener Heide was het voor Naya even wennen aan de Nederlandse versie van wildernis. Ze vond nog altijd reeën, maar ook veel beton en drukte. Gelukkig waren er evenzeer veel hazen en konijnen. “Sommige plekken waar ze langs is geweest, stonden stijf van de konijnenactiviteit,” zegt Hugh Jansman. “Van Naya’s prooien vond ik achteraf vaak alleen maar wat plukjes vacht terug.” So far so good.
Na een dag in Boswachterij Hardenberg botste Naya, die tot dan toe consequent een westelijke koers had aangehouden, ter hoogte van De Wijk op de A28. Het was ochtend en het spitsverkeer raasde er met 130 kilometer per uur voorbij. Oversteken stond gelijk aan zelfmoord. Op 3 maart 2017 werd hier, op bijna dezelfde plek, een andere wolf aangereden. De reu van 50 kilogram was op slag dood.
In een bosje naast de A28 nam Naya een drastisch besluit: ze zou niet verder westwaarts proberen te trekken en de autosnelweg dus niet oversteken. De volgende avond zette ze resoluut koers naar het zuiden. Daar was vast meer natuur te vinden.
Aan de overkant van de A28 lonkte nochtans het Dwingelderveld, de grootste aaneengesloten natte heide van West-Europa, met hele kuddes Drentse heideschapen erbovenop. Wat verderop lag het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Naya zal het nooit hebben geweten, want ze bleef bij haar besluit om haar neus vanaf de A28 naar het zuiden te richten.
De wolvin keerde terug naar Overijssel, waar ze van 19 tot 22 december in Boswachterij Staphorst rondhing. Op 23 december 2017 was ze in Luttenberg. In de Parel van Salland hield ze een fastfoodstop: drie dode schapen waren het enige tastbare bewijs van haar doortocht. Ze liet wel haar DNA achter voor ecoloog Hugh Jansman. Die was als wetenschapper blij met het visitekaartje, maar de eigenaar van de schapen kon het allerminst appreciëren. Hij vond dat de wolf ‘het natuurlijk evenwicht verstoorde’.
Naya bleef nog even in Salland. Op kerstavond was ze in het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug, waar de laatste korhoenders van Nederland leven. (In werkelijkheid zijn het overwegend ontvoerde Zweedse korhoenders die naar Nederland werden gehaald om de zieltogende Sallandse restpopulatie nieuw leven in te blazen.) Hoe ironisch was het niet geweest als de allerlaatste veenkippen verdwenen in de muil van de allereerste wolf die er passeerde? Sommige beheerders zagen het doemscenario al helemaal voor zich en schoten in een kramp.
Er zijn nog maar enkele tientallen korhoenders in het gebied – precieze aantallen zijn lastig te noemen, want de hanen en hennen laten zich buiten de baltsperiode niet gemakkelijk zien. De vogels vallen soms ten prooi aan haviken en vossen, dus nog meer predatie was niet wenselijk.
Mocht een wolf de Sallandse Heuvelrug hebben uitgekozen voor een langer verblijf, dan lag er, net als in andere Nederlandse natuurgebieden, al een speciaal wolvendraaiboek klaar, opgesteld door het Interprovinciaal Overleg, BIJ12/Faunafonds en het ministerie van Economische Zaken.
Naya bedankte echter feestelijk voor een draaiboek – ze zou haar draai zelf wel vinden – en al helemaal voor een dieet van Zweeds gevogelte. Salland voldeed niet als potentieel leefgebied omdat het te weinig leek op haar eigen thuis. Wolven kunnen vreselijk nostalgisch zijn en zich op de koop toe heel kieskeurig gedragen.
Vlak onder de Sallandse Heuvelrug, ter hoogte van Bathmen, bereikte Naya de drukke A1-autosnelweg. Gelukkig is de moordbaan op die plaats omsloten door wildrasters die haar naar de oever van de Schipbeek leidden. Dat watertje loopt een tijdje parallel met de A1 om er vervolgens onderdoor te gaan. Naya had het pad op de oever maar te volgen.
Als ze hier westwaarts was beginnen te lopen, had Naya vroeg of laat de IJssel bereikt, met aan de overkant de Veluwezoom en de hele Veluwe: een gebied vol damherten, edelherten en wilde zwijnen. Daar lagen terreinen die als twee druppels water leken op de Lübtheener Heide, Naya’s geboortegebied. Beter nog: in het Nationaal Park De Hoge Veluwe wachten Corsicaanse moeflonschapen al veel te lang op de terugkeer van de inheemse toppredator bij uitstek. Zelfs een stevig hertenbuffet in de Oostvaardersplassen lag binnen bereik.
Maar Naya hield vastberaden haar zuidelijke koers aan en kruiste nog het Twentekanaal Zutphen-Enschede. Op 25 december werd ze gespot bij Ruurlo, in de Gelderse Achterhoek. De volgende dagen kruiste ze de A18 en nam ze een korte pauze in de bossen van Montferland. Daarna wachtte de oversteek van de A12/A3.
Op 28 december kwam ze ter hoogte van Emmerich am Rhein weer even in Duitsland – wolven houden geen rekening met administratieve grenzen. Rondom Emmerich lopen tal van wegen en is er volop industrie en bebouwing. Naya had er een flinke kluif aan om uit te zoeken hoe ze daar voorbij zou komen, maar uiteindelijk lukte het haar om ongeschonden de oever van de Rijn te bereiken.
Daar sta je dan als wolf: bij een rivier van twee kilometer breed, tot aan de hoge winterdijken gevuld met ijskoud smeltwater uit de Alpen. De watermassa had een debiet dat zelfs een stevige wolf kilometers ver zou meesleuren en waarin je binnen de kortste keren helemaal onderkoeld raakte.
De Rijn overzwemmen stond gelijk aan zelfmoord.
Maar voor elk probleem bestaat een oplossing. Peilpunten van de gps op beide oevers gaven aan dat Naya de Rijn had overgestoken in minder dan een uur, zonder af te drijven. Een olympische prestatie!
Wat de gps niet kon meten, was de hoogte waarop de wolf was overgezwommen. Ter hoogte van Emmerich domineert een enorme hangbrug het Rijnlandschap. Exact twee kilometer lang is ze. De volgende brug stroomafwaarts ligt pas in Nijmegen en dat kon Naya niet weten. Ze nam de enige juiste beslissing en zocht haar weg tussen de struiken op de zijkant van het bruggenhoofd, de plek waar de brug aan land komt.
Bovenop de rijbaan ontdekte ze een meevaller: een aparte strook voor fietsers en bromfietsers, door een betonnen boord gescheiden van de rijbaan. Naya zag haar kans schoon en stak de brug over via de brommerstrook, tientallen meters boven het kolkende water. De schaarse automobilisten die die nacht over de brug reden, zagen gewoon een hond.
Helemaal droog bereikte Naya de overkant van de machtige stroom. Op een ogenblik dat de Rijn zo’n hoogwater vertoonde dat natuur- en landschapsfotografen er overdag samentroepten om het historische waterpeil te vereeuwigen, was zwemmen simpelweg niet aan de orde.
Naar het beloofde land
Na haar wonderbaarlijke oversteek van de Rijn liep Naya zonder rusten verder richting Kleef. Dertig kilometer meer naar het zuiden, in Weese, verliet ze Duitsland een tweede en laatste keer. Op 29 december kwam ze Nederland weer binnen via het Nationaal Park De Maasduinen in Limburg, een langgerekt gebied van heide, bossen, vennen en landduinen langs de oostelijke oever van de Maas. De Maas zelf is een rivier van twee keer niets vergeleken bij de Elbe, de Weser en de Rijn. Een brug over de Maas zoeken zou haast meer moeite hebben gekost dan er snel over zwemmen – al lieten de gps-data beide mogelijkheden open.
Op 30 december was Naya de Maas al voorbij en passeerde ze bij Venray de A73 Nijmegen-Venlo. Overdag verbleef ze in de Schadijkse Bossen bij Horst. Een dag later liep ze op de grens van Nederlands Limburg en Noord-Brabant, in de prachtige natuur van de Mariapeel en de Deurnese Peel. Van hieruit stak ze de A67 Eindhoven-Venlo over, om dezelfde dag nog het Nationaal Park De Groote Peel te bereiken.
Met oudejaar organiseren de boswachters van Staatsbosbeheer traditiegetrouw een eindejaarswandeling in De Groote Peel. Met een fles peelneut klinken de deelnemers op het nieuwe jaar. Ook zijn er regelmatig vollemaanwandelingen: onder leiding van een gids kun je dan dwalen over de door de maan verlichte knuppelpaden. Mysterieuze plassen en venige kuilen herinneren aan de ooit bloeiende economie van de turf. Dode bomen steken als peelpuisten uit het gitzwarte water. Ergens in dat decor liep tijdens oudejaarsnacht van 2017 de wolvin Naya en geen mens kreeg haar te zien.
Op de eerste dag van het nieuwe jaar trok Naya door het natuurgebied Weerterbos. Ruim 30 malse edelherten binnen een raster van 170 hectare konden haar niet overtuigen om een vestiging te overwegen. Het hele bosgebied errond was zelfs bijna 1.000 hectare groot, en bulkte van de reeën en de zwijnen, maar Naya zocht duidelijk iets anders.
Ze kruiste nog de gevaarlijke E25-A2 tussen Eindhoven en Maastricht en kwam toen terecht in de natuur rondom Budel-Dorplein, waar ze twee dagen zou blijven.
Op 3 januari 2018 liep Naya vlak bij de Belgische grens in Bocholt. Het zag ernaar uit dat ze verder zou trekken naar Belgisch Limburg en die nacht zette ze inderdaad de stap.
Het was een kleine stap voor de wolvin, maar een grote stap voor de soort. Op 4 januari 2018 werd Naya de eerste wolf in Vlaanderen sinds anderhalve eeuw.
Vlaanderen had zo zijn voordelen: wolven werden er niet betutteld met vooraf vastgestelde draaiboeken. Er was lekker helemaal niets gepland. De minister voor Natuurbehoud die toen al acht jaar op haar post zat, had zelfs nog nooit nagedacht over wolven.
Wat een verademing! Hier kon Naya geschiedenis schrijven in een blanco register.