Polen
In Polen wordt de wolvenpopulatie geschat op 1.200 à 2.000 dieren. De wolf is er een strikt beschermde soort, zoals het hoort in een Europese lidstaat.
De meeste wolven leven in het oosten en het zuiden van Polen. Maar liefst 30 procent van de Poolse wolven leeft grensoverschrijdend met Litouwen, Wit-Rusland, Oekraïne en Slowakije. Met onder meer reeën, edelherten, wilde zwijnen, moeflons, elanden en bevers is er een groot aanbod aan natuurlijke prooien.
De belangrijkste bedreigingen voor de wolf in Polen zijn de versnippering van het leefgebied, het moordende verkeer en de illegale jacht. Door de grensoverschrijdende territoria is ook jacht in buurlanden die niet tot de EU behoren een groot probleem.
Vóór 2001 werd de telling van het aantal wolven overgelaten aan jagers. Dubbeltellingen waren schering en inslag, de aantallen werden tot wel 100% overschat. Sinds 2001 coördineren het PAS-onderzoeksinstituut voor zoogdieren in Białowieża en de vereniging WOLF de telling van de wolvenpopulatie in heel Polen. Daarbij werken ze nauw samen met bos- en natuurbeheerders.
Tussen 2001 en 2005 breidden wolven hun areaal alleen maar uit in gebieden ten oosten van de rivier Wisla en in de Karpaten. Hun verspreiding bleef hoofdzakelijk beperkt tot het oosten van het land. In Centraal- en West-Polen werden maar weinig wolven geregistreerd.
Wolven waren al sinds de Tweede Wereldoorlog erg zeldzaam in West-Polen. Toen de eerst wolven zich rond 2000 vestigden in het oosten van Duitsland was de wolf in het naburige westen van Polen nagenoeg uitgestorven. Dat laatste was een pervers neveneffect van de beschermde status die de wolf sinds 1998 genoot in Polen. Zolang er een premie gold voor gedode wolven was het voor Poolse jagers interessant om altijd een reserve aan wolven in stand te houden. Maar toen die premie werd afgeschaft, was de wolf een tijdlang helemaal vogelvrij.
Maar in 2004 trad Polen toe tot de Europese Unie en genoot de wolf Europese bescherming. Parallel daaraan stegen de aantallen in Oost-Polen, zodat jonge zwervers almaar vaker van het oosten naar het westen trokken. Vanaf 2005 gingen wolven zich nadrukkelijk in het westen vestigen. Geleidelijk aan herkoloniseerden ze de natuurgebieden waar ze decennia eerder waren uitgeroeid. Door de grote afstand tot de bronpopulaties in het oosten was de West-Poolse populatie aanvankelijk extreem kwetsbaar: aanrijdingen, illegale jacht en verstoring van leefgebieden hadden een grote impact.
Toch waren er anno 2012 al 30 familiegroepjes met een gemiddelde grootte van haast 5 dieren in West-Polen. Sindsdien zit de populatie in de lift. Naarmate de Duitse populatie verder groeit, wordt ook die in West-Polen minder kwetsbaar. Samen vormen ze immers één geheel. Tot dezelfde Centraal-Europese laaglandpopulatie behoren niet alleen de wolven in West-Polen en Duitsland, maar ook hun nazaten in Denemarken, Nederland, België en Luxemburg.
De Poolse wolvenpopulatie vormt de westelijke uitloper van een omvangrijke, aaneengesloten Oost-Europese wolvenpopulatie die een grote genetische diversiteit heeft behouden. In andere gebieden in Europa – bijvoorbeeld Italië, Frankrijk, Spanje en Zweden – zijn de populaties veel meer geïsoleerd, beperkt in aantal en dus in genetische diversiteit. Daardoor zijn ze heel kwetsbaar.
Dankzij zijn centrale ligging op het Europese continent is Polen een van de belangrijkste bolwerken van de wolf. Het land vormt een belangrijke uitvalsbasis voor de verspreiding van jonge zwervers – en dus van genetisch materiaal – naar regio’s waar de soort al vele jaren geleden was uitgeroeid. De zwerftocht van wolf August, die vermoedelijk van Poolse afkomst is, geldt als een mooi voorbeeld: August trok helemaal naar België en heeft ondertussen voor nageslacht gezorgd bij ons.
Tsjechië
Na de totale uitroeiing in de vorige eeuwen keerden wolven in de jaren 90 terug naar het oosten van Tsjechië. Helaas werden ze snel gedecimeerd door jagers. Vandaag komen hier sporadisch solitaire dieren voor. De jacht in het naburige Slowakije lijkt de belangrijkste rem te zijn op de doorstart van de wolvenpopulatie in Tsjechië. Daarnaast is ook illegale jacht in Tsjechië zelf een probleem en eist ook het verkeer zijn tol.
In Tsjechië wordt de grijze wolf terecht beschouwd als een ernstig bedreigde diersoort die de meest strikte bescherming verdient. Tsjechië telt nog maar een twintigtal wolven, onder meer in de westelijke Karpaten, langs de Slowaakse grens.
Dat Tsjechië zo weinig wolven telt, is enigszins verwonderlijk als je bedenkt dat het land grenst aan de Lausitz, de bakermat van de succesvolle Duitse wolvenpopulatie. Die is ontstaan uit de West-Poolse wolvenpool, waarmee Tsjechië evengoed een grens heeft. Dat de Pools-Duitse laaglandwolven de weg naar Tsjechië niet vinden, heeft wellicht alles te maken met het landschap in de grensstreek. Dat wordt namelijk beheerst door het Elbezandsteengebergte, met aan de Duitse kant het Nationaal Park Sächsische Schweiz en aan de Tsjechische kant het Nationaal Park České Švýcarsko. Je kunt geboren en getogen laaglandwolven niet massaal verleiden om de bergen in te trekken als er elders in het Europese laagland nog grote gebieden zijn die schreeuwen om te worden veroverd.
Toch is inmiddels een roedel gevestigd in de Kokořínsko-Mácha Protected Landscape Area, in de omgeving van Ralsko, niet zo heel ver van de Duitse grens. Voortplanting is ook vastgesteld in de Broumovsko Protected Landscape Area, tegen de Poolse grens. Onlangs zijn ook enkele solitaire wolven geregistreerd in andere bergachtige grensgebieden, waaronder het Boheemse Woud, Jeseníky en het Ertsgebergte.
Slowakije
Slowakije heeft een populatie van 350 tot 400 wolven. Die concentreert zich vooral in het bergachtige noordoosten, een onderdeel van de westelijke Karpaten. De jacht op wolven is er toegestaan vanuit de redenering dat de populatie dat aankan. Daardoor kan de populatie weliswaar niet groeien en worden sociale structuren ontwricht. De jacht haalt ook de potentie van Slowakije onderuit als bron van jonge zwervers.
Het Slowaakse beleid heeft daardoor een impact op de wolvenpopulatie in de buurlanden en zelfs in de rest van Europa. Het kortzichtige beleid leidde al tot conflicten met Tsjechië en Polen. Terwijl de buurlanden hun best doen om de roedels in het grensgebied te beschermen worden hun wolven afgeschoten in Slowakije. De Europese Commissie staat erbij en kijkt ernaar.
Hongarije
Voorlopig blijft de verspreiding in Hongarije beperkt tot de gebergtes in het noordoosten, uitlopers van de westelijke Karpaten. Het aantal wolven in het land wordt geschat op ongeveer 50 exemplaren.
De bakermat van de bescheiden Hongaarse wolvenpopulatie is het Nationale Park Aggtelek, op de grens met Slowakije. De twee landen werken al lange tijd samen aan een succesvolle terugkeer van de wolf in het grensoverschrijdende natuurpark Aggtelek-Karst. In 2004 werden in het Hongaarse gedeelte de eerste exemplaren gezien bij Szelcepuszta.
Sinds 2014 zijn de wolven van Aggtelek-Karst zich ook deels gaan vestigen in het meer oostelijk gelegen Zempléngebergte. Een paar jaar eerder bleek dat er ook in het iets zuidelijker gelegen Bükkgebergte al wolven rondliepen.
Genetische studies tonen aan dat de Hongaarse populatie nauwer verwant is met de Slowaakse en Poolse dan met de Oekraïense of Transsylvanische. Helaas zet illegale jacht een flinke rem op de groei van de Hongaarse wolvenpopulatie.
De rest van Hongarije is een blinde vlek op de nochtans goed gevulde Oost-Europese wolvenkaart. Het laagland van Hongarije, die het grootste deel van het land uitmaakt, ligt tussen de Alpen, de Karpaten en de Balkan in en moet het voorlopig zonder wolven stellen, ondanks de aanwezigheid van ongetwijfeld geschikte leefgebieden. Dat is wel goed nieuws voor de goudjakhals, die het hiaat in het verspreidingsgebied van de wolf graag opvult.
Roemenië
Met het centrale gedeelte van de Karpaten op zijn grondgebied herbergt Roemenië een flinke populatie van 2.500 tot 3.000 wolven. Daarmee heeft Roemenië de grootste wolvendichtheid van heel Europa. De dieren genieten bescherming onder de nationale wetgeving, conform de Europese Habitatrichtlijn.
In regio’s waar de modernisering uitbleef en waar snelle wegen erg schaars zijn, kon de populatie zich goed herstellen van de vervolging uit het verleden. Maar de angst voor de mens zit er nog diep in: de wolven zijn er wel, maar laten zich moeilijk spotten.
In het Făgărașgebergte, dat het noordelijke Transsylvanië scheidt van het zuidelijke Wallachië en dat de hoogste bergtoppen van de Zuidelijke Karpaten omvat, komen ambitieuze ecotoeristische projecten tot ontwikkeling. Die spelen de grote toppredatoren – wolf, beer en lynx – uit als troeven en als kansen voor de lokale economie. Het wolven- en berentoerisme zit in de lift en zorgt bij de bevolking voor een draagvlak voor wilde natuur. De opbrengsten ervan worden ook deels geïnvesteerd in natuurbehoud.
Moldavië
Over de wolvenpopulatie in Moldavië zijn maar weinig gegevens beschikbaar. De wolf zou er in 2011 zijn teruggekeerd, na een afwezigheid van 40 jaar. De populatie zou er nu ruwweg 50 dieren tellen.
Oekraïne
De wolf bewoont zowel open steppes als beboste gebieden in heel Oekraïne, met uitzondering van de Krim (die inmiddels door Rusland is geannexeerd). Wolven komen onder meer talrijk voor in de Karpaten, in het zuidwesten van het land, en in de noordelijke grensstreek met Wit-Rusland. Daar, in de bossen en moerassen van Polesië, komen grote concentraties wolven voor in de wijde omgeving van Tsjernobyl. De dieren profiteren er van de afwezigheid van mensen na de grootste kernramp uit de Europese geschiedenis.
De levensverwachting van wolven is kort: ze sterven eerder van ouderdom dan van de gevolgen van de radioactiviteit, wat echter niet wil zeggen dat de kernramp op de langere termijn geen gevolgen kan hebben voor de populatie. In Oekraïne is de wolvenjacht het hele jaar door toegestaan, maar in het immense land leven niettemin meer dan 2.500 wolven.
Wit-Rusland
Eindeloze naaldbossen domineren het noorden van Wit-Rusland, waar het land grenst aan Rusland. Een dicht netwerk van beken en rivieren doorkruist het ruwe terrein, dat ook talloze meren, veengebieden en moerassen omvat. De zuidelijke helft van Wit-Rusland herbergt veel meer loofbossen en rivieren met uitgestrekte overstromingsgebieden – en dus veel moeras.
Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog lag het aantal wolven binnen de huidige grenzen van Wit-Rusland rond de 4.000. Na de Tweede Wereldoorlog werd de jachtdruk opgevoerd. In 1968 waren er nog maar 420 wolven over. Dankzij een campagne voor de bescherming van wolven en een toenemende dichtheid van prooidieren was het wolvenaantal in 1979 opnieuw naar 2.850 exemplaren gegroeid.
Ten gevolge van de jacht bleef het aantal wolven er echter op en neer gaan, met 1.720 exemplaren in 1989 en 2.200 wolven in 1998. Vandaag wordt het aantal dieren geschat op nog maar 1.500 tot 1.800. Zonder jacht zou het aantal wolven vele malen hoger liggen.
Overigens verloopt de jacht hier op ronduit primitieve wijze. Naast jachtwapens worden ook klemmen ingezet om wolven te vangen en vervolgens te wurgen met een touw. Dat spaart kogels en voorkomt gaten in de vacht.
Alleen in aangeduide reservaten mogen wolven niet worden bejaagd, maar de praktijk is vaak anders. Er wordt immers nog altijd een premie van 60 à 70 euro betaald voor iedere gedode wolf. Dat is een pak geld in een land waar het gemiddelde maandloon amper 230 euro bedraagt.
Wit-Rusland heeft enorm geleden onder de kernramp van Tsjernobyl in 1986. De exploderende kernreactor lag vlak over de grens met Oekraïne en Wit-Rusland kreeg 70% van de radioactieve fall-out over zich heen. Zeker in het zuiden zijn vele gebieden zo zwaar verontreinigd dat ze nog altijd ongeschikt zijn voor menselijke bewoning. De totale afwezigheid van mensen creëerde echter unieke kansen voor wilde dieren als bevers, reeën, edelherten, elanden, wilde zwijnen, wolven, lynxen en bruine beren.
In het Nalibokiwoud, een lap natuur van 2.750 vierkante kilometer ten westen van Minsk, doet professor Vadim Sidorovitsj onderzoek naar het voorkomen en de ecologie van wolf en lynx. Hij is een van de grootste autoriteiten als het gaat over die soorten.
